Καριοφίλι, καρυοφύλλι/καρυόφυλλο

Το καριοφίλι είναι παλαιό τουφέκι που χρησιμοποιούνταν κατά την Επανάσταση του 1821 , η ονομασία προέρχεται από το ιταλικό εργοστάσιο όπου κατασκευάζονταν αυτά τα όπλα ( εργοστάσιο Carlo e figli = Κάρολος και υιοί ). Το καρυοφύλλι ή καρυόφυλλο είναι το φυτό των τροπικών χωρών του οποίου αποξηραίνουν τους κάλυκες ( τα γαρίφαλα ), που τους χρησιμοποιούμε ως καρύκευμα.

Αποσιωπώ, παρασιωπώ

Αυτά τα δύο ρήματα είναι μεταβατικά ( σε αντίθεση με το σωπαίνω, που είναι αμετάβατο ) και έχουν σχεδόν την ίδια σημασία, γι' αυτό πολλές φορές χρησιμοποιείται αδιακρίτως το ένα στη θέση του άλλου. Όμως θεωρείται ότι υπάρχει μια πολύ λεπτή διαφορά, για την ακρίβεια: αποσιωπώ κάτι σημαίνει απλώς δεν αναφέρω κάτι, το παραλείπω σκόπιμα και σωπαίνω: Δε δίνω σημασία σ'αυτή τη συμπεριφορά του, γι'αυτό την αποσιωπώ και την προσπερνώ, για να αναφερθώ σε άλλα θέματα, πολύ σημαντικά. Το ίδιο σημαίνει και το παρασιωπώ, με τη διαφορά ότι εδώ ο σκοπός της παράλειψης είναι η απόκρυψη, η συγκάλυψη ( το "κουκούλωμα" ), ακόμα και η παραπλάνηση: ψιθυρίζεται σε δημοσιογραφικούς κύκλους ότι πριν από ένα μήνα έγινε ένα σοβαρό επεισόδιο στα σύνορα με τη γείτονα, το οποίο παρασιωπήθηκε και από τις δύο πλευρές. - Επομένως: αποσιωπώ κάτι, επειδή έχω κάποιον λόγο - οποιονδήποτε, και παρασιωπώ κάτι, επειδή θέλω να μείνει κρυφό. 

Ακριτομυθία-ακριτόμυθος, εχεμύθεια-εχέμυθος, στιχομυθία.

Ακριτομυθία ( και όχι ακριτομύθια ) είναι η αποκάλυψη ενός μυστικού από ακρισία, επιπολαιότητα και απερισκεψία. Από ακριτομυθίες κάποιων απερίσκεπτων γειτόνων έμαθε ότι είναι υιοθετημένη. Αντίθετο της ακριτομυθίας είναι η εχεμύθεια, ενώ αυτός που μιλάει απερίσκεπτα και που δεν μπορεί να κρατήσει μυστικό είναι ο ακριτόμυθος ( αντίθετο: εχέμυθος ). Η ακριτομυθία δεν πρέπει να συγχέεται με τη στιχομυθία, που είναι ο ζωηρός διάλογος με σύντομες φράσεις των συνομιλητών ( πρβ. τις στιχομυθίες του αρχαίου δράματος ).

Υπέρ το δέον

Η λόγια φράση υπέρ το δέον σημαίνει "πάνω από όσο πρέπει", υπερβολικά: Είσαι υπέρ το δέον αυστηρός με τα παιδιά σου. Πολλοί χρησιμοποιούν αυτή τη φράση αλλαγμένη ( υπέρ το δέοντος ), ίσως επειδή τη συγχέουν με την ταυτόσημη φράση πλέον του δέοντος ή πέραν του δέοντος ( αναλογία ). Όμως η πρόθεση υπέρ με γενική δηλώνει υπεράσπιση, υποστήριξη ( Πολέμησαν υπέρ βωμών και εστιών. Ο μάρτυρας κατέθεσε υπέρ του κατηγορουμένου. Και η αντιπολίτευση ψήφισε υπέρ του νομοσχεδίου. ). 

Υπό το μηδέν

Πολλοί χρησιμοποιούν τις φράσεις της καθαρεύουσας υπό το μηδέν, κάτω του μηδενός και άνω του μηδενός για τη δήλωση της θερμοκρασίας ( τρεις βαθμοί υπό το μηδέν/κάτω του μηδενός, πέντε βαθμοί άνω του μηδενός ). όμως κάποιοι από αυτούς χρησιμοποιούν λαθεμένα το εμπρόθετο με την υπό και γενική ( υπό του μηδενός ), μάλλον επειδή μπερδεύουν το υπό το μηδέν με το κάτω του μηδενός και με το άνω του μηδενός ( με αναλογία ): Απάνω στην ανθοφορία της μηλιάς η θερμοκρασία έπεσε δύο φορές στο τέσσερα υπό του μηδενός ( αντί: υπό το μηδέν ). Υπενθυμίζεται ότι η πρόθεση υπό με γενική στην καθαρέυουσα και στην αρχαία ελληνική δηλώνει το ποιητικό αίτιο: Ο ταμίας εκακοποιήθη υπό των ληστών. Θα μπορούσε να αποφευχθεί το λάθος με απλή διατύπωση της δημοτικής: τρεις βαθμοί κάτω από το μηδέν.

Προ μεσημβρίας και μετά μεσημβρίαν

Οι συντομογραφίες π.μ. και μ.μ. πολλές φορές ακούμε να διαβάζονται λαθεμένα: προ μεσημβρίαν ( το ορθό: προ μεσημβρίας ) και κυρίως μετά μεσημβρίας ( το ορθό: μετά μεσημβρίαν ). Τις συντομογραφίες αυτές είαι προτιμότερο να τις διαβάζουμε διαφορετικά, αποφεύγοντας ε΄τσι τα ενδεχόμενα λάθη: 
-  Το τρένο έρχεται στις 8 π.μ. Διαβάζουμε: ... στις οχτώ πριν από το μεσημέρι.
- Το λεωφορείο φεύγει στις 5 μ.μ. Διαβάζουμε: ... στις πέντε μετά το μεσημέρι.


Βέβαια χωρίς γραπτό τα πράγματα είναι διαφορειτκά. Λέμε: 


- στις οχτώ το πρωί ή η ώρα οχτώ το πρωί
- στις δώδεκα το μεσημέρι ή η ώρα δώδεα το μεσημέρι
- στις πέντε το απόγευμα ή η ώρα πέντε το απόγευμα
- στις δέκα το βράδυ ή η ώρ δέκα το βράδυ

Παρακάθομαι

Το ρήμα παρακάθομαι χρησιμποιείται σε επίσημο επίπεδο λόγου και σημαίνει συμμετέχω σε επίσημο πρόγευμα, γεύμα ή δείπνο: Στο επίσημο γεύμα που παρέθεσε ο σύλλογός μας παρακάθησε ( ή παρεκάθησε ) και ο δήμαρχος της πόλης. Το παρακάθομαι στον καθημερινό λόγο σημάινει κάθομαι κάπου για μακρό διάστημα, πέρα από το κανονικό ή το συνηθισμένο: Παρακαθίσαμε και σας κουράσαμε, ώρα να πηγαίνουμε. - Στην πραγματικότητα πρόκειτα για δύο διαφορετικά ρήματα: στο πρώτο το α' συνθετικό είναι η πρόθεση παρά ( κοντά, δίπλα ) και στο δεύτερο ρήματα το α' συνθετικό είναι το μόριο παρά ( δηλώνει επίταση, υπερβολή, το παραπάνω από αυτό που πρέπει. ).

κτλ., κ.ά.

Με τη συντομογραφία κτλ. ( και τα λοιπά/και τα υπόλοιπα ) δηλώνουμε ότι εκτός από κάποια στοιχεία ενός συνόλου τα οποία έχουμε αναφέρει ως δείγματα υπάρχουν και κάποια άλλα συγκεκριμένα, που τα παραλείπουμε: Δέντρα είναι η μηλιά, η αχλαδιά, η ακακία κτλ. ( με το κτλ. αναφερόμαστε σε όλα τα υπόλοιπα του συνόλου, σε όσα δηλαδή απομένουν, αλλά παραλείπονται ). Όταν όμως δε θέλουμε να αναφερθούμε σε όλα αλλά σε μερικά από όσα παραλείπονται, χρησιμοποιούμε τη συντομογραφία κ.ά. 
( και άλλα, και κάποια άλλα ): θα αγοράσω τρόφιμα: μακαρόνια, πατάτες, φασόλια κ.ά. ( με την απουσία του οριστικού άρθρου από την συντομογραφία δε νοούνται γενικώς όλα τα τρόφιμα αλλά μερικά από αυτά που θα αγοράσω και παραλείπω να τα αναφέρω ) . - 'Αν λοιπόν την συντομογραφία κτλ. τη γράφψουμε με τη μορφή κ.λπ. ( και λοιπά/και υπόλοιπα ), είναι σαν να γράφουμε το κ.ά. Εξάλλου, το λοιπά δε μπορεί να λειτουργήσει χωρίς το άρθρο, ενώ αυτή η άναρθρη χρήση μάλλον αντιγράφει το γαλλικό et cetera ( etc. ), από το οποίο προέρχεται και η έκφραση ως μεταφραστικό δάνειο. Και κάτι ακόμα: όταν θέλουμε να παραλείψουμε βιαστικά τα "λοιπά" θεωρώντας τα πολύ ασήμαντα, γράφουμε συνήθως δύο φορές τη συντομογραφία: Στο δελτίο μιλούσαν επί μία ώρα για θέματα που δεν έχουν μεγάλη σημασία ( για την απόδραση ενός εγκληματία από τις φυλακές κτλ. κτλ. ), ενώ αφιέρωσαν ελάχιστα λεπτά σε ειδήσεις που έχουν σχέση με σοβαρά προβλήματα των λαών.

Επί ξυρού ακμής.

Η φράση αυτή, που προέρχεται από την Ιλιάδα (Κ 173: ἐπὶ ξυροῦ ἵσταται ἀκμῆς ) χρησιμοποιείται και σήμερα, για να δηλωθεί ένας μεγάλος κίνδυνος τον οποίο διατρέχει κάποιος ( σαν να βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού και κινδυνεύει να κοπεί ): Η κατάσταση θέλει μεγάλη προσοχή, γιατί βρίσκεται επί ξυρού ακμής. - Επισημαίνεται η ορθογραφία του τύπου ξυρού, ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με το επίθετο ξηρός, αλλά είναι γενική του ουσιαστικού το ξυρόν ( = το ξυράφι ).

Εμφιλοχωρώ, Παρεισφρέω.

Τα δύο αυτά ρήματα της καθαρεύουσας, με την παραπλήσια σημασία, μερικοί τα γράφουν με λαθεμένη ορθογραφία. Το εμφιλοχωρώ ( < εν + φιλοχωρώ < φίλος + χωρώ < χώρος ) σημαίνει διεισδύω ανάμεσα, παρεμβάλλομαι: εμφιλοχώρησαν διαφωνίες ανάμεσα στα μέλη του συμβουλίου. Το ρήμα δε σχετίζεται ετυμολογικά με τα φύλλα και επομένως η γραφή εμφυλλοχωρώ είναι λαθεμένη. Το ρήμα παρεισφρέω ( και όχι παρεισφρύω ) σημαίνει εισδύω κάπου κρυφά, επιτήδεια ή από απροσεξία: Στην πορεία παρεισέφρησαν ταραχοποιά στοιχεία. Στο κείμενο παρεισέφρησαν μερικά τυπογραφικά αβλεπτήματαα.

Επί παντός του επιστητού.

Η παροιμιακή αυτή λόγια φράση λέγεται ειρωνικά για κάποιον ο οποίος, ενώ δεν είναι ειδικός, εκφέρει άποψη για τα πάντα σαν να είναι αυθεντία, σαν να γνωρίζει ολόκληρο το "επιστητό", δηλαδή όλα μαζί τα αντικείμενα όλων των επιστημών. - Το επιστητό είναι ένα και επομένως δε είναι ορθή η διατύπωση επί παντός επιστητού   ( = για κάθε επιστητό), η οποία μάλιστα τείνει να επικρατήσει.